System barteru wielostronnego oparty jest na założeniu skupienia podmiotów biznesowych, dokonujących pomiędzy sobą wymiany towarów lub usług, bez użycia pieniędzy obiegowych.
Podstawą takiej wymiany jest umowa barterowa. Jest to umowa nienazwana, nieuregulowana w Kodeksie cywilnym, polegająca na wymianie wartościowo równych lub zbliżonych towarów lub usług na inne. Zgodnie ze stanowiskiem zawartym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, barter wykazuje najwięcej podobieństw do uregulowanej w Kodeksie cywilnym umowy zamiany (art. 603 i nast. Kc). Tak orzekł Sąd Najwyższy np. w wyroku z 26.08.2004, ICK 210/04, opublikowanym w Biul. SN z 2005r nr 2 poz. 13. Zasadnicza odmienność barteru wielostronnego w stosunku do umowy zamiany polega na tym, że w barterze wymiana towarów może nastąpić pomiędzy różnymi podmiotami oraz że może dotyczyć również usług, podczas gdy w umowie zamiany, jej przedmiotem jest własność rzeczy lub zbywalne prawo majątkowe, oraz, że transakcja dotyczy jedynie stron danej umowy.
Wymiana barterowa dokonuje się poprzez zawarcie pomiędzy uczestnikami tej wymiany stosunku obligacyjnego – umowy. Umowa taka – jak wspomniano wyżej – nie jest uregulowana w przepisach obowiązującego prawa. Oznacza to, że nie dotyczą jej w zasadzie żadne szczególne wymogi, co do treści i formy. Należy jednak mieć na uwadze sytuacje, gdy ze względu na przedmiot umowy (np. nieruchomość), przepisy prawa stanowią, że dla jej ważności konieczne jest zachowanie szczególnej formy (np. aktu notarialnego).
Podstawą prawną zawarcia umowy w ramach barteru wielostronnego jest przepis art. 353 § 1 Kodeksu cywilnego. Przepis ten statuuje zasadę swobody umów stanowiąc, że strony zawierające umowę mogą ułożyć swój stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść nie sprzeciwiała się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Mając na uwadze względy praktyczne oraz bezpieczeństwo obrotu, należy sugerować zawieranie umów barterowych w formie pisemnej. Jako elementy niezbędne umowy należy wskazać: oznaczenie daty i miejsca sporządzenia umowy, dokładne określenie stron, ze wskazaniem osób reprezentujących strony i podstaw ich umocowania do działania, dokładne oznaczenie przedmiotu umowy oraz jego wartości, a także sposobu i terminu wykonania (wydania) przedmiotu umowy i zasad postępowania w przypadkach niewykonania lub nienależytego jej wykonania .
Jak wspomniano wyżej, transakcje barterowe polegają na wymianie dóbr bez użycia pieniędzy. W prostej formie: jeden podmiot otrzymuje określone dobro, np. towar, a w zamian przekazuje kontrahentowi inne, o takiej samej lub zbliżonej wartości. W przypadku barteru wielostronnego przekazujący (sprzedający) określony towar lub usługę nie musi otrzymać od nabywcy ekwiwalentnego dobra w zamian Może otrzymać ekwiwalentne dobro od innego podmiotu. Taki sposób wymiany dóbr wiąże się z istnieniem grupy podmiotów zainteresowanych taką wymianą, ustalenia jej jednostek oraz istnienia podmiotu koordynującego taką wymianę.
Grupa podmiotów zainteresowanych stanowi platformę barteru wielostronnego. Jak pokazują bardzo liczne doświadczenia wielu krajów świata, platformę taką tworzą głównie mali i średni przedsiębiorcy. Są oni zrzeszeni w systemie barteru wielostronnego na zasadzie dobrowolności, z uwzględnieniem wzajemnych korzyści ekonomicznych i organizacyjnych. Należy uznać, że takie zrzeszenie podmiotów gospodarczych nie stanowi naruszenia zasad uczciwej konkurencji i jest w pełni zgodne z obowiązującym prawem. Także jednostki uczestnictwa w systemie wymiany barterowej, nazywane „złotymi barterowymi”, aczkolwiek nazwą zbliżone do nazwy oficjalnej waluty państwowej – złotego polskiego, w istocie walutą nie są. Stanowią one, funkcjonujący wyłącznie w ramach systemu barteru wielostronnego, miernik wartości wymienianych dóbr (towarów lub usług). Pozwala on na określenie ekwiwalentności wartości towarów lub usług podlegających wzajemnej wymianie pomiędzy różnymi podmiotami. Jednostki te z założenia nie mogą być wykorzystywane poza systemem, ani być wymieniane na złote obiegowe albo je zastępować. Jednostki te zatem nie stanowią waluty, a ich używanie w ramach systemu uznać należy za zgodne z obowiązującym prawem.
Dodatkowo, z punktu widzenia prawa podatkowego, sugerować należy zawieranie w umowach barterowych możliwie precyzyjnych postanowień, dotyczących wartości świadczeń podlegających umowie oraz terminu ich wykonania. Wartość świadczeń ma znaczenie dla ustalenia wysokości obowiązku podatkowego, w szczególności wówczas, gdy wartość tych świadczeń nie jest wzajemnie równa albo, gdy dla poszczególnych dóbr lub podmiotów obowiązują różne stawki podatkowe. Termin wykonania świadczeń ma natomiast znaczenie dla ustalenia daty powstania obowiązku podatkowego. Ma to szczególnie znaczenie w sytuacji, gdy wymiana dóbr nie następuje równocześnie.
W świetle powyższego stwierdzić należy, że system barteru wielostronnego, pomimo braku jednoznacznych uregulowań ustawowych, jest w pełni zgodny z obowiązującym w Polsce systemem i porządkiem prawnym.
Z wyrazami szacunku
Antoni Gdynia, Adwokat